تفاوت یلدای لاکچری و قدمت ۸ هزار ساله شب‌یلدا/ آداب و رسوم زنجانی ها در شب یلدا

آتش افروختن یعنی نابودی شیطان و این‌گونه هزاران سال مردم ایران‌زمین گرد آتش و در کنار کرسی‌هایی که حرارتش دل‌شان را گرم می‌کرد در آخرین شب پاییز- شبی که با صبح اولین روز زمستان پیوند می‌خورد, می‌نشستند تا با خوردن، نوشیدن، پایکوبی و گفت‌وگو دیو پلید سیاهی را از خود دور کنند. میوه‌های خشک‌شده از فصول بهار و تابستان، میهمان سفره‌های ایرانیان بود.

یلدا به عنوان طولانی‌ترین شب سال همواره بساط شادی و نشاط مردم ایران زمین را فراهم کرده و شبی است که از چند هفته قبل هیاهوی آن شنیده می‌شود.

این جشن باستانی هر ساله به عنوان نمادی از امید و روشنایی و گذشتن از سیاهی در خانواده‌های ایرانی پاسداشته می‌شود.

 

در واقع در شب یلدا که زمین آماده تاجگذاری برای زمستان می‌شود جشن مفصلی است تا به بهانه این شب طولانی مردم ایران زمین قدری بیشتر در کنار هم بوده و قدر لحظه‌ها را بدانند.

یلدای زیبا از رسوم کهن ایرانی‌ها است که در تقویم رسمی این کشور ثبت شده و در سال 1388 به عنوان میراث معنوی کشور معرفی شده است.

این جشن تاریخی از دیرباز پاسداشته شده و امروزه هم مردم ایران این جشن را برگزار می‌کنند.

 

گذشته از این موضوعات شب یلدا خاطرات بسیاری با خود برای مردم ایران زمین به همراه داشته و مردم زنجان نیز این شب را به صورت ویژه برگزار می‌کنند، برگزاری دورهمی‌های خانوادگی، گرفتن فال حافظ و خوردن غذاهای مخصوص این شب همچون سبزی پلو با ماهی، انارپلو، زرشک پلو، کلم پلو و آجیل و میوه‌های مخصوص این شب همچون انار و هندوانه از رسوم زنجانی‌ها در شب یلداست.

عمر 8 هزار ساله یلدا نشان از عظمت و مهم بودن این شب برای ایرانی‌ها دارد که در فرهنگ مردم زنجان نیز تنیده شده و از چند هفته بازار میوه و تره بار داغ داغ می‌شود.

 

استان زنجان يكي از استان‌هاي كشور است كه در آن شب يلدا در ميان مردم جايگاه ويژه‌اي دارد و مردم در اين ايام كارهايي را انجام مي‌دهند كه براي ديگر هموطنان جالب است. خواندن فال حافظ، شاهنامه‌خواني، نقل خاطرات، قصه‌گويي پدر و مادربزرگ‌ها از سنت های قدیمی این شب است که این روزها رنگ باخته است.

حضور در منزل بزرگان خانواده، خواندن دعاهاي شكرانه‌ نعمت و سلامتي، تزيين سفره‌ مخصوص با انواع ميوه‌ها و خشكبار، تهيه تنقلات و شيريني‌جات، خوردن هندوانه و از همه مهمتر صله ارحام، از جمله رسوم و سنت‌هاي ديرينه مردم زنجان در شب يلدا محسوب مي‌شود.

 

عده‌اي بر اين باورند كه خوردن هندوانه در اين شب، باعث جلوگيري از تاثير سرما در زمستان و گرمازدگي در تابستان مي‌شود كه اين كار در بيشتر نقاط كشورمان صورت مي‌گيرد و مردم در اين شب هندوانه مي‌خورند. يكي از مهم‌ترين و زيباترين كارهايي كه در شب يلدا انجام مي‌گيرد صله رحم و ديدار از بزرگان است كه هنوز از با وجود گذشت سال‌ها مردم و به ويژه كوچكترها تلاش مي‌كنند به خوبي آنرا عملي كنند.

اگر چه شب یلدا یکی از رسوم قدیمی ایرانی‌هاست که در آن خانواده‌ها برای گذراندن بلندترین شب سال دور هم جمع می‌شوند اما امروزه این رسم تبدیل به مانور تجمل‌گرایی شده که نمود و مصادیق آن در روزهای منتهی به شب یلدا به شدت در کوچه و خیابان‌های شهر زنجان دیده می‌شود.

در این میان چیزهای جدیدی نیز تبدیل به روال و عادت شده و هر سال با آب و تاب بیشتری نسبت به سال قبل در مراسم یلدای ایرانی‌ها جای خود را باز می‌کند که یکی از آنها مراسم بردن هدیه و مهمانی نخستین شب یلدای عروس و داماد جوان است که هزینه آن هر ساله بالاتر می‌رود. 

 

چیدن شب چره در سفره شب یلدا یکی از آیین‌های زنجانی‌ها است که شامل گردو، کشمش، توت ، گندم و لوبیای خشک است.

در روستاها نیز کشمش، توت، آلو ، زرد آلو و گردوی خشک شده به عنوان شب چره استفاده می‌شود و به قول یک فرهنگ دوست زنجانی، شب یلدا پس از مراسم نوروز و اعیاد مذهبی از مهمترین جشن‌های مردم زنجان است که گذر زمان و شهرنشینی برخی از آیین‌های آن را تغییر داده است.

استاد هشترودی معتقد است: دید و بازدید و انجام صله رحم از مهمترین آیین‌های شب یلدا در زنجان است که گذر زمان بازی‌های آن را نیز تغییر داده و مردم زنجان به سبک امروز این آیین را برگزار می‌کنند اگر چه در برخی از روستاها هنوز سنت‌ها پا برجاست.

 

یلدای لاکچری 

 

البته در چند سال گذشته مراسم شب یلدا به شدت دچار تغییر شده و برپایی سفره‌های لاکچری از سوی برخی از افراد جامعه این سنت را تحت تاثیرقرار داده است.

 

علاوه بر چیدن سفره‌های لاکچری برای یلدا، برخی افراد اقدام به برگزاری این آیین در هتل‌های مجلل می‌کنند که هزینه این هتل‌ها نیز سرسام آور است.

 

امروز جای نقالی و شاهنامه خوانی یلدا را موسیقی‌های غربی و پخش زنده گرفته است و برخی‌ها برای برگزاری مراسم یلدا میلیون‌ها تومان خرج می‌کنند در حالی که عده‌ای حتی پول خرید میوه شب یلدا را ندارند.

 

بحران شب یلدا طی چند سال اخیر افزایش یافته و با حذف مراسم‌های سنتی، تجمل‌گرایی و برگزاری لاکچری شیب تندی به خود گرفته است و با مد شدن لباس‌ها و مدهای عجیب و غریب این شب از فلسفه اصلی خود فاصله گرفته است.

 

چشم و هم‌چشمی، سفره‌آرایی و تم‌های جدید و از سوی برخی مرفهین جامعه این روزها بیشتر از سنت‌های دیرین خودنمایی می‌کند و شب لاکچری یلدا با ده‌ها نوع میوه، انواع ژله، کیک و شیرینی، شکلات و میوه‌های لاکچری برگزار می‌شود./ک